1.เป้าหมายในระยะสั้น
1. เป้าหมายระยะสั้นของอาเซียนในขณะนี้ คือ การพยายามแก้ไขหรือลดความ
ขัดแย้งภายในอาเซียน ขณะนี้อาเซียนมี 10 ประเทศ ระบบการเมืองก็แตกต่างกันอย่างมาก มีทั้งระบบดั้งเดิม ระบบคอมมิวนิสต์ เผด็จการ อำนาจนิยม ประชาธิปไตยแบบเต็มใบ และประชาธิปไตยแบบครึ่งใบ มีทุกรูปแบบ เพราะฉะนั้น ความแตกต่างในเรื่องระบบการเมืองนั้น จึงเป็นเรื่องที่จะทำให้ความขัดแย้งในอาเซียนตึงเครียดอยู่อีกนาน
ความแตกต่างของระดับการพัฒนาทางเศรษฐกิจ ก็เป็นเรื่องใหญ่มาก เรามี
ประเทศที่จนที่สุดใน โลกและเราก็มีประเทศที่เกือบจะรวยที่สุดในโลกด้วย ความแตกต่างอย่างนี้จะอยู่ด้วยกันได้อย่างไร ผลประโยชน์ทางด้านเศรษฐกิจนั้นก็จะต่างกันอย่างมาก สิงคโปร์จะมีผลประโยชน์ในเวทีการค้าแตกต่างจากประเทศน้องใหม่ทั้งหลาย ทำอย่างไรจึงจะลดความแตกต่างระหว่างประเทศรวยกับประเทศจนภายในอาเซียน
ไม่เพียงแต่เท่านั้น อาเซียนยังแตกเป็นก๊ก เป็นเหล่า เป็นฝักเป็นฝ่าย มีกลุ่มอินโด
จีน กลุ่มมาเลย์ กลุ่มประเทศที่เป็นประชาธิปไตย กับที่มิใช่ประชาธิปไตย กลุ่มประเทศที่ “pro” ตะวันตก กับประเทศที่ต่อต้านตะวันตก เพราะฉะนั้น ความขัดแย้งเหล่านี้จึงเป็นเรื่องใหญ่ที่จะต้องแก้
# เป้าหมายระยะสั้นอีกเรื่อง คือ ทำอย่างไรจึงจะแก้ไขปัญหาเศรษฐกิจภายใน
อาเซียนให้ได้ ทำอย่างไรจึงจะรวมเอาประเทศน้องใหม่ทั้งหลายเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของระบบ เศรษฐกิจในอาเซียน และประเด็นปัญหาเรื่องสิทธิมนุษยชนก็เป็นเรื่องใหญ่เรื่องหนึ่ง ทำอย่างไรที่จะให้ภาพลักษณ์ของอาเซียนกลับมาดูดีเหมือนเดิม ทำให้อาเซียนดูเป็นกลุ่มประเทศที่มีความแข็งแกร่งเหมือนเดิม
1.3 ในการประชุม AMM ที่กรุงเทพฯ มีการจัดตั้ง troika ขึ้นมา troika นั้นเพิ่ง
เกิด เราก็ไม่รู้ว่าจะเป็นอย่างไร ต้องให้เวลา ต้องลองใช้ดูก่อน อย่างไรก็ตาม ก็มีแนวโน้มว่าจะมีปัญหา เพราะว่าการที่ troika จะตัดสินใจอะไรได้นั้น จะต้องใช้ฉันทามติ คือ ทั้ง 10 ประเทศจะต้องเห็นด้วยกับการดำเนินการในกรอบของ troika ไม่ใช่แต่เท่านั้น บทบาทของประธาน troika คือประธานที่ประชุมอาเซียนก็จะมีบทบาทสำคัญ แต่ว่าเราดูต่อไปอีก 3 ปี ปีต่อไปเวียดนามจะเป็นประธานอาเซียน ก็มีแนวโน้มว่าอาจจะไม่ “active” เท่าที่ควร หลังจากเวียดนามก็เป็นบรูไน ก็เช่นเดียวกัน บรูไนก็จะมีบทบาทที่ค่อนข้างจะ “low profile” ไม่ค่อยมีบทบาทอะไรเท่าไร เพราะฉะนั้น ลองนึกภาพว่า troika ซึ่งมี 3 ประเทศ โดยมีอดีตประธานอาเซียน ประธานอาเซียนปัจจุบัน และประธานอาเซียนในอนาคต จะประกอบด้วยเวียดนาม บรูไน และเขมร เพราะฉะนั้น ก็เป็นไปได้ว่าในช่วง 2-3 ปีข้างหน้า troika ที่ไทยเราพยายามสร้างขึ้นมา คงจะไม่มีบทบาทที่โดดเด่น เพราะอยู่ในมือของประเทศที่ไม่อยากให้ troika นั้นมีบทบาทที่โดดเด่น
1. อีกเรื่องหนึ่งที่ผมเห็นว่าสำคัญ ที่ไทยเราพยายามผลักดัน คือ เรื่องกองทุน
HRD กับเรื่อง Comprehensive Development Agenda ทั้งสองเรื่องนี้ คือ ความพยายามของประเทศสมาชิกเก่าที่จะช่วยประเทศสมาชิกใหม่ เป็นความพยายามที่จะลดช่องว่างของการพัฒนาทางเศรษฐกิจ ซึ่งเราจะต้องผลักดันต่อไป คงจะทราบกันดีว่า ภาพลักษณ์ของสมาชิกเก่าในสายตาของประเทศน้องใหม่คือภาพที่ประเทศที่เจริญ แล้วในอาเซียนนั้นเห็นแก่ตัว ใจจริงไม่ได้อยากจะช่วยประเทศน้องใหม่เท่าไร เช่นตอนที่เกิดวิกฤตเศรษฐกิจ สิงคโปร์ถูกต่อว่าอย่างมากว่าไม่ช่วย มาเลเซียก็ว่าสิงคโปร์ไม่ช่วย ลาวเองก็มองว่าไทยไม่ช่วยลาว ทำให้ลาวต้องหันกลับไปหาเวียดนามและจีน
2. ส่วนในเรื่องสิทธิมนุษยชน เราจะทำอย่างไรต่อไป ผมมองว่าในตอนนี้ ถ้าเรา
จะเอาทั้ง 10 ประเทศมาคุยกัน แล้วบอกว่าเราจะสร้างกลไกสิทธิมนุษยชนในภูมิภาคขึ้นมา คงจะไปได้ช้าและลำบาก เพราะว่ามีหลายประเทศไม่อยากให้เรื่องนี้เป็นเรื่องสำคัญขึ้นมา ประเทศเหล่านี้กลัว เพราะว่าประเทศยังไม่มีระบอบประชาธิปไตย ยังกลัวการแทรกแซงจากภายนอก เสถียรภาพของระบอบและรัฐบาลเป็นเรื่องสำคัญมาก เรื่องเหล่านี้ก็มาโยงกับเรื่องสิทธิมนุษยชน ผมมองว่าในอนาคต เราจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้องอาศัยแรงผลักดันจากภายนอกอาเซียนที่จะทำให้เกิด พัฒนาการในเรื่องของสิทธิมนุษยชนต่อไป กระแสโลก บทบาทของสหประชาชาติ บทบาทของประเทศพัฒนาแล้ว ตะวันตก รวมทั้งบทบาทขององค์กรเอกชน NGOs องค์กรข้ามชาติระหว่างประเทศเหล่านี้ต้องมีบทบาทในการผลักดันเรื่องเหล่านี้ ต่อไป ลำพังแล้วรัฐบาลของประเทศในอาเซียนถูกข้อจำกัด คือ การพยายามที่จะประสานรอยร้าวภายในอาเซียนจึงไม่หยิบยกเรื่องที่จะทำให้ ทะเลาะกัน
3. อีกเรื่องหนึ่งที่ผมอยากจะเสนอ คือเรื่อง ARF ในกรอบของอาเซียน ข้อจำกัด
ประการหนึ่งก็คือว่า พอเกิดวิกฤติขึ้นมาจริงๆ อาเซียนนั้นก็ทำอะไรไม่ได้ การแก้ปัญหาก็จะเป็นในรูปของทวิภาคี หรือมีมหาอำนาจเข้ามาเกี่ยวข้องหรือโดย UN เข้ามาเกี่ยวข้อง สังเกตจากกรณีติมอร์ตะวันออก อาเซียนไม่มีบทบาท ต้องออสเตรเลียเข้ามา อเมริกาเข้ามา UN เข้ามา ARF นั้นเป็นเวทีหารือในเรื่องความมั่นคง แต่ถ้าเกิดเรื่องขึ้นมา เกิดความขัดแย้งกันอย่างรุนแรงหรือเกิดสงครามขึ้นมา ผมเชื่อว่า ARF นั้นคงจะทำอะไรไม่ได้ และที่สุดแล้วจะต้องอาศัยช่องทางทวิภาคี ช่องทางบทบาทของมหาอำนาจ บทบาทของสหประชาชาติเข้ามา
อย่างไรก็ตามก็มีความจำเป็นที่จะต้องพัฒนากรอบของความร่วมมือนี้ต่อไป การ
ทูตเชิงป้องกันจะต้องพัฒนาต่อไป ขณะนี้ก็เป็นไปอย่างช้า
ข้อเสนออันหนึ่งก็คือ จะเพิ่มบทบาทให้กับประธาน ARF ให้มีบทบาทเพิ่มมากขึ้น
ในเรื่องการทูตเชิง ป้องกัน รวมทั้งมองถึง ARF troika ด้วย คือจะให้ troika มีบทบาทในเรื่องของการทูตเชิงป้องกัน แต่ว่าข้อเสนอนี้ไม่เป็นที่ยอมรับของประเทศนอกภูมิภาค เนื่องจากประธาน ARF จำกัดแค่ประเทศในอาเซียนเท่านั้น ประเทศนอกภูมิภาค เช่น อเมริกาหรือญี่ปุ่นไม่สามารถเข้ามามีบทบาทใน troika ได้ ออสเตรเลียจึงได้เสนอ “Friends of Chair” แทน ซึ่ง ”เพื่อนของประธาน” สามารถที่จะเป็นออสเตรเลียหรืออเมริกาได้
ในอนาคต การที่จะพัฒนาการทูตเชิงป้องกันต่อไป ต้องมองไปที่บทบาทของ
สหประชาชาติ บทบาทของคณะมนตรีความมั่นคงในเรื่องของการทูตเชิงป้องกันและนำมาประยุกต์ใช้ในกรอบของ ARF
สุดท้ายในเรื่องของ ARF คือ ในที่สุดแล้ว จะต้องพัฒนากลไกในการแก้ไขปัญหา
ความขัดแย้ง ขณะนี้ ARF ไม่ใช่กลไกที่จะแก้ไขปัญหาความขัดแย้ง เป็นเพียงเวทีที่จะมาแลกเปลี่ยนความคิดเห็น มติของ ARF ไม่มีที่จะบอกว่า ประเทศนั้นจะต้องทำอย่างนั้น ประเทศนี้จะต้องทำอย่างนี้ เพราะฉะนั้น จึงไม่ได้เป็นกลไกที่จะมาแก้ไขปัญหาอะไรได้ในขณะนี้ ในระยะยาวนั้น เราจะต้องพยายามที่จะสร้างตรงนี้ให้เกิดขึ้นให้ได้ ให้มี “resolution” ของ ARF ออกมา ให้มีผลในทางปฏิบัติ ประเทศใน ARF จะต้องปฏิบัติตามมติของ ARF ดูอย่างกรณีของ UN ซึ่งมีกลไกที่จะลงโทษประเทศที่ไม่ปฏิบัติตามมติของ UN เพราะฉะนั้นถ้าเรามองในระยะยาว ถ้าจะให้ ARF มีบทบาท มีความสำคัญในอนาคต จะต้องมีกลไกที่จะสร้างสิ่งเหล่านี้ขึ้นมา กลไกในเรื่องของการบังคับใช้มติของ ARF ให้ได้ในอนาคต
2. เป้าหมายในระยะยาว
ในระยะยาว ผมอยากจะเสนอด้วยว่าอาเซียนจะเป็นอะไรต่อไป
2.1 ทางด้านความมั่นคง คงจะมองไปได้ถึงเป็น “ชุมชนอาเซียน” ชุมชน หมายถึง
เราจะอยู่ร่วมกันโดยแก้ไขความขัดแย้งอย่างสันติวิธีและมีกลไก และมีสถาบันทางสังคมที่จะแก้ไขปัญหาอย่างสันติวิธี
2.2 ทางด้านเศรษฐกิจ ความฝัน ความหวังของอาเซียน อาจจะเป็นคล้ายๆกับ
สหภาพยุโรป จะเป็นไปได้มากน้อยแค่ไหนที่อาเซียนจะพัฒนาต่อไป เป็นตลาดร่วมอาเซียน เป็นสหภาพอาเซียนซึ่งจะมีนโยบายเศรษฐกิจร่วมกัน ที่จะทำให้อาเซียนแข็งแกร่งแบบสหภาพยุโรป นี่เป็นวิสัยทัศน์ นี่เป็นความฝันซึ่งจะยังคงเป็นไปได้ยากในขณะนี้ ก็น่าจะเป็นความหวังในระยะยาว
2.3 ความหวังในระยะยาวอีกเรื่องหนึ่ง คือ “Democratic Asean” ในที่สุดแล้ว
อาเซียนทั้ง 10 ประเทศ จะต้องเป็นประชาธิปไตย
2.4 กลไกการหารือ กลไกในการตัดสินใจ คงจะต้องมีการปรับปรุงแก้ไขกันต่อไป
บทบาทของสำนัก เลขาธิการอาเซียนต่างจากบทบาทของสำนักเลขาธิการสหประชาชาติอย่างมาก เลขาธิการอาเซียนแทบจะไม่มีบทบาทอะไรเลย ในขณะที่เลขาธิการสหประชาชาติมีบทบาทโดดเด่น ตรงนี้ถ้าเรามองต่อไปในระยะยาวจะทำอย่างไรให้เลขาธิการอาเซียนมีบทบาทโดด เด่นขึ้นมา
2.5 อีกเรื่องหนึ่งที่ยังไม่แน่ชัดว่าจะเป็นอย่างไรต่อไป คือ “อาเซียน +3” (อาเซียน
บวกจีน ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้) จะพัฒนาต่อไปอย่างไร ในที่สุดแล้วจะพัฒนาเป็นองค์กรใหม่ขึ้นมาชื่อว่า “เอเชียตะวันออก” โดยไม่มีอาเซียน อย่างนั้นหรือไม่ หรือว่าจะยังเป็นอาเซียน +3 อยู่ ถ้าเป็น “East Asia Cooperation” ต่อไปกลายเป็น “East Asian Bloc” โดยไม่มีอาเซียนแล้ว ก็คงจะมีผลกระทบเหมือนกัน อาเซียนคงจะกลัวเหมือนกับที่เคยเกิดขึ้นใน “เอเปก” คืออาเซียนเป็นส่วนหนึ่งของเอเปก อาเซียนไม่มีบทบาทนำ ไม่สามารถกุมบังเหียนในเอเปกได้ เพราะฉะนั้น อาเซียนก็อาจจะกลัวว่า ถ้าเกิดเป็นองค์กรใหม่ขึ้นมา เป็น “East Asia Cooperation” อาเซียนอาจจะถูกครอบงำโดยญี่ปุ่น จีน เกาหลีใต้ก็ได้
2.6 สุดท้าย ผมมองว่า อาเซียนนั้น จะต้องเป็นของประชาชน ถ้าเราอยากจะฝัน
อยากจะมองไปยาวๆ ในที่สุด ถ้าจะให้อาเซียนมีความหมาย จะต้องเป็นอาเซียนของประชาชน อาเซียนเป็นองค์กรที่เป็นการประชุมของรัฐบาล ประชาชนไม่มีบทบาทในการที่จะเข้าไปมีส่วนร่วมในการตัดสินใจของอาเซียน เช่นเดียวกับ NGOs ก็ไม่มีบทบาท ประชาสังคม ก็ไม่มีบทบาทในกระบวนการการตัดสินใจของอาเซียน เคยมีข้อเสนอที่จะให้มีการจัดตั้ง “สภาของอาเซียน” ทำหน้าที่เหมือนกับสภา โดยมีการเลือกตั้งผู้แทนเข้าไป แต่ว่าข้อเสนอนี้ตอนนี้ก็หายเงียบไป เพราะฉะนั้นในระยะยาว เราต้องกลับมาคิดถึงโครงสร้างเหล่านี้ว่า อาเซียนต้องเป็นของประชาชน ต้องโปร่งใสและเป็น "ธรรมรัฐ" (good governance) อาเซียนจะต้องเป็นประชาธิปไตย ประชาธิปไตยหมายถึงการมีส่วนร่วมของกลุ่มต่างๆในสังคม ไม่ใช่แต่เฉพาะรัฐบาลเท่านั้น
---------------------------------------------------
ขอขอบคุณ http://www.tu.ac.th/org/polsci/cips/repress%2014.html มากๆค่ะ คนเขียนน่าจะเป็นอาจารย์ประภัสสร์ คณะรัฐศาสตร์ มธ ซึ่งเทอมหน้าเดี๊ยนจะได้เรียนกอับอาจารย์ด้วย ท่านวิเคราะห์ได้ดีและตรงจุดมากๆเลยค่ะ เพื่อนๆในที่นี้มีมุมมองอย่างไรต่ออาเซียนคะ และคิดว่าในอนาคตอาเซียนจะเป็นไปในแนวทางไหนคะ
_________________
